iDulich

Lễ hội gội đầu là lễ hội của đồng bào vùng Thái trắng thuộc vùng sông nước các huyện Quỳnh Nhai, Phù Yên, xã Ngọc Chiến (huyện Mường La) tỉnh Sơn La và người Thái ở Mường Lay (tỉnh Điện Biên), Phong Thổ, Mường Tè (tỉnh Lai Châu).

Bà con ở bản Chẩu Quân, thị trấn Phiêng Lanh, huyện Quỳnh Nhai, Sơn La vừa tổ chức phục dựng Lễ hội gội đầu tại bến Pá Uôn.

Lễ hội gội đầu mở đầu các lễ trong năm

Bà Lò Thị Tanh (68 tuổi) ở bản Chẩu Quân, thị trấn Phiêng Lanh cho biết: Lễ hội gội đầu trước đây diễn ra vào chiều 30 Tết âm lịch. Bà con các bản đua nhau đánh trống, chiêng, rồi hò reo đón năm mới.

Lễ hội còn tổ chức múa xoè, làm nghi lễ cúng thần sông, thần suối, kèm theo là tổ chức các trò chơi dân gian. Từ già trẻ, gái trai, mọi thành viên trong bản đều tham gia lễ hội gội đầu.  

Quan niệm của người Thái, lễ gội đầu là lễ quan trọng mở đầu của các lễ hội trong năm. Bước vào năm mới mọi người trong thôn bản đều phải gội đầu để rửa trôi những cái vất vả, bệnh tật, điều không may mắn của năm cũ, tống tiễn tai ương, nhọc nhằn, bệnh tật xuôi theo dòng nước (sông, suối) đi mãi không lặp lại, đồng thời cầu con người có sức khoẻ, năm mới tốt lành, gặp điều hay, làm ăn phát đạt.

Theo lịch Thái Mường Chiên, hết chiều 30 Tết là sang ngày mới. Nó tựa như thời khắc giao thừa vậy. Mọi nhà làm những việc cúng dỗ tổ tiên, chuẩn bị đón tết, tắm gội để được mặc quần áo mới...

Trước đây, trong lễ hội gội đầu, đàn ông (chủ nhà)  mang súng kíp ra bờ sông bắn đón năm mới, nay không bắn súng mà được thay bằng thi bắn nỏ, đánh trống chiêng. Họ đem theo túi thổ cẩm nhỏ gọi là  “Thung Xanh” (túi đựng bùa hộ mệnh và vật thiêng-theo quan niệm của người Thái). Để bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc, người Quỳnh Nhai vẫn tổ chức lễ hội Lung Ta (lễ hội gội đầu) rất bài bản vào chiều 30 Tết hàng năm.

Trước đây khi nước sông Đà chưa ngập thành hồ, ở huyện lỵ Quỳnh Nhai (cũ) có một khu rừng được người dân gọi là Đông Nàng Han, bên cạnh có ngôi miếu cổ thờ một vị nữ tướng có công dẹp giặc phương Bắc. Nó gắn với truyền thuyết Nàng Han (nữ anh hùng).

Lễ hội cầu sức khỏe, cầu may

Ngay từ sáng sớm, bên cây cầu Pá Uôn bắc qua sông Đà có trụ cao nhất Việt Nam, hàng ngàn bà con các xã vùng ven hồ thuộc huyện Quỳnh Nhai đã đến xem, cổ vũ.

Việc tổ chức phục dựng Lễ hội gội đầu là để đáp ứng mong muốn của người dân, đồng thời để bảo tồn, phát huy nét đẹp văn hoá các dân tộc khi bà con phải rời quê đến nơi ở mới, nhường sông Đà để làm hồ thuỷ điện Sơn La.

Trong phần lễ, ông thầy mo hoặc ông trưởng họ thông báo với dân bản rằng: Năm mới sắp đến, bà con dân bản hãy xuống sông gội đầu. Theo đó, già trẻ, gái trai, là nam thanh nữ tú khiêng trống, chiêng vừa đi vừa khua đi trước, mọi người theo sau xuống bến.

Trong chậu nước gội đầu, người ta đun nước sôi (hoặc nước ấm) pha lẫn nước bồ kết, nước vắt từ vỏ cây xo xe (cây rừng), có cả những cánh hoa rừng, hoa đào, hoa mận để lấy hương thơm...Đàn ông thì khoác súng kíp, đeo túi thổ cẩm trong có đựng bảo bối gọi là “thung xanh”. “Bảo bối” thực ra chỉ là móng vuốt hổ, vuốt gấu, đoạn sừng tê giác, châu ngọc hoặc có thể chỉ là của hồi môn như nhẫn vàng, vòng bạc...

Ông thầy mo chủ trì với bài khấn, trong đó có đoạn kể về công lao của Nàng Han, một vị nữ tướng, con gái của một tộc trưởng đóng giả trai tập hợp binh mã, cầm quân đánh đuổi giặc ngoại xâm, đuổi đến tận bờ cõi Mường Xo (huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu bây giờ) thì giặc tan. Dẹp xong giặc cũng là 30 Tết âm lịch. Buổi chiều ngày đó, Nàng Han ban lệnh cho quân sĩ nghỉ ngơi, tắm gội để ăn mừng chiến thắng và đón năm mới. Từ đó đến nay người Thái vùng sông nước Quỳnh Nhai, Phù Yên (Sơn La), Mường Lay, Mường Xo, Mường Tè (thuộc 2 tỉnh Điện Biên và Lai Châu) vẫn còn lưu lại phong tục này, đó là lễ Lung Ta (xuống bến nước làm lễ gội đầu).

Sau khi gội đầu xong, tất cả mọi người đều tham gia các hoạt động như ném còn, tó má lẹ, múa xoè cùng các trò chơi dân gian khác.

Mọi người từ bến về đến nhà bắt đầu chuẩn bị cúng giỗ tổ tiên. Đàn ông là người trụ cột trong gia đình mới bắt đầu được đến bàn thờ tổ tiên gọi là “nả hóng” để quét dọn sạch sẽ, thay bát hương, sắp xếp lại những thứ trên bàn thờ và cúng tổ tiên, đón năm mới tại gia đình.

- Theo Bee.net

Độc đáo phong tục gội đầu của người phụ nữ Thái