iDulich

Với chiều dài 388 km, sông Ba bắt nguồn từ sườn núi Kon Plông (Kon Tum) và Kông Ka King hùng vĩ, chảy qua các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Phú Yên đến cửa sông Đà Giang rồi hòa mình vào biển Đông. Nó không chỉ nổi tiếng vì cảnh đẹp, về tiềm năng thủy điện to lớn mà còn nổi tiếng với “đặc sản bình dân” cá Đá sông Ba…

Những ngày cuối năm, khi tiết trời trở lạnh, chúng tôi có dịp cùng lão ngư Nguyễn Văn Thành (phường Tân An, thị xã An Khê, Gia Lai) xuôi dọc sông Ba buông lưới để đánh bắt và tìm hiểu về cá Đá. Hơn 30 năm với nghề chài lưới nên ông hiểu rất rõ về đặc tính của loài cá có giá trị kinh tế trên dòng sông này. Ông vẫn gọi cá đá là “đặc sản bình dân” được ưa chuộng nhất tại các địa phương có sông Ba chảy qua.

Sở dĩ hơn 10 năm trở lại đây cá đá “lên ngôi” một phần cũng do những loài cá quý như cá duồng, cá chình mun, cá chình hoa, cá chình nhọn, cá mòi, cá roái… đã bắt đầu đi vào “dĩ vãng” vì chúng trở nên rất hiếm gặp.

Tay buông lưới nhưng ông Thành vẫn không quên chỉ cho chúng tôi về tập quán sinh sống và cách đánh bắt loài cá này. Cá Đá là loài sống theo bầy đàn, chủ yếu tập trung những nơi có thác ghềnh, nước chảy xiết và có độ sâu từ 3 mét đến 4 mét để ăn rong rêu trên đá. Con lớn nhất cũng chỉ bằng ngón tay cái, có màu xanh đen của rong rêu.

Để đánh bắt cá Đá, ngư dân phải sắm những tay lưới có mắt lưới rất nhỏ (ông vẫn gọi là lưới cá trắng) được làm từ những sợi cước mảnh mai, khi buông lưới cần chú ý không nên buông thẳng vào dòng nước, mà chỉ vây quanh những nơi có lèn đá vì đó là nơi kiếm ăn của cá.

Nhưng để đánh bắt được nhiều nhất là vào mùa nước lớn, lúc đó cá Đá sẽ bước vào mùa sinh sản nên tìm vào hai bên bờ sông và bờ ruộng để đẻ trứng. Khi đó ngư dân chỉ cần dùng vợt, đơm, đó là có thể bắt, có khi lên đến hơn 10 kg/lần… Nói đến đây, giọng ông trở nên trầm xuống: “Đó là những cách đánh bắt mà hơn 10 năm về trước mới làm được, vì cá đá còn nhiều. Còn bây giờ do bị đánh bắt quá mức, nhất là bằng xung điện cùng với sự thay đổi của dòng chảy và ô nhiễm nguồn nước nên cá đá không còn bao nhiêu cả, nên chỉ cần mỗi lần đánh bắt được 1 kg đến 2 kg là có thể đem đến các nhà hàng tiêu thụ. Hiện nay, giá của loài cá này từ 140.000 đồng/kg đến 160.000 đồng/kg nên bị đánh bắt ngày càng nhiều hơn…”.

Do sống ở những nơi nước chảy, nên thịt của cá Đá rắn chắc, có vị thơm, béo. Nhưng tuyệt nhất là trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 10 âm lịch đây là mùa sinh sản của cá nên chúng mang trong mình rất nhiều trứng và xương cá cũng trở nên mềm-vị béo của cá cũng tăng lên. Với những người sành ăn, khi chế biến chỉ cần rửa sạch cá, để nguyên ruột, vì loài cá này chỉ ăn rong rêu nên ruột có vị đắng thanh, góp phần cho hương vị của cá trở nên độc đáo hơn.

Cá đá có thể chế biến bằng nhiều cách, như ướp cá với muối ớt sau đó nướng trên than hồng và chấm với nước mắm gừng, hoặc chiên giòn… nhưng ngon nhất vẫn là cá Đá kho tộ trong niêu đất ăn với cơm nóng. Vì khi đó, hương vị cá Đá mang đủ vị mặn của nước mắm đồng (nước mắm làm từ cá đồng), vị ngọt của đường, vị cay của tiêu và chút ngậy của mỡ heo cùng với mùi thơm và vị béo của thịt cá tạo cho người ăn có cảm giác ngon miệng.

Riêng món dân dã cá đá nướng than hồng thì sau khi bắt cá về, mổ bụng lấy ruột rồi rửa qua nước sạch, để ráo (nếu sành ăn có thể để nguyên ruột bởi ruột cá đá có vị đắng thanh, tạo cảm giác lạ miệng). Sau đó ướp cá với muối, để khoảng 15 phút cho ngấm. Chuẩn bị bếp than hồng, xếp cá lên vỉ nướng. Trong lúc nướng phải liên tục dùng đũa trở cá để khỏi cháy. Khi cá chín dùng với nước mắm hoặc muối chanh, lá é sẽ rất lạ miệng.

Những ai đã từng đặt chân đến các địa phương nơi có sông Ba chảy qua, thì không thể nào bỏ qua “đặc sản bình dân” cá Đá sông Ba.

- Theo báo Gia Lai, Người Lao Động, internet