Bí ẩn thành cổ Bản Phủ ở Cao Bằng
Từng có truyền thuyết được người dân kể lại rằng, ở vùng đất này xưa kia là nơi Thục Chế, bố của An Dương Vương xây dựng thành Bản Phủ ở Cao Bình. Truyền thuyết là niềm tự hào của biết bao thế hệ người dân nơi đây. Tuy nhiên, truyền thuyết được truyền lại cho rằng An Dương Vương đã "lập địa" ở Bản Phủ là sự thật. Còn những hiện vật để minh chứng cho vùng đất cổ mà người cha của An Dương Vương đã chọn để xây thành thì nay vẫn là điều vô cùng bí ẩn.
Truyền thuyết "Cẩu chủa cheng vùa"
Được biết, vùng đất Cao Bình xưa (Cao Bằng nay) nằm dọc theo hai bên bờ của dòng Bằng Giang, nơi trung tâm của bồn địa Hòa An, theo truyền thuyết vốn là kinh đô của nước Nam Cương thời Thục Phán, còn thế kỷ XVII là kinh thành của vương triều Nhà Mạc tồn tại ngót 80 năm.
Rất nhiều người dân xã Hưng Đạo (Hòa An - Cao Bằng) kể cho nhau một truyền thuyết xưa kia về vùng đất mà mình đang sống chính là nơi Thục Chế, cha đẻ của An Dương Vương đã từng sinh sống, đắp đất xây thành lũy để phòng thủ, bảo vệ dân làng trước giặc ngoại xâm.
Được chị Ngô Thị Cẩm Châu, Phó giám đốc Bảo tàng tỉnh Cao Bằng giới thiệu, chúng tôi tìm gặp ông Nguyễn Đức Hạnh- nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đảng tỉnh Cao Bằng, nay là Trường Chính trị tỉnh, là người thường xuyên cùng các cụ cao niên trong xã tổ chức các đợt khảo cổ tại địa phương.
Ông kể rằng, năm 1963, một tư liệu mới về An Dương Vương Thục Phán được công bố. Ðó là truyền thuyết "Cẩu chủa cheng vùa" (chín chúa tranh vua) của đồng bào Tày ở Cao Bằng. Theo truyền thuyết này thì Thục Phán là con của Thục Chế "vua" của "nước" Nam Cương ở vùng Cao Bằng, hiện nay, mà trung tâm là Hòa An (Cao Bằng).
Nam Cương gồm chín xứ Mường. Vào cuối đời Hùng Vương, Thục Chế mất, thọ 95 tuổi, con là Thục Phán hãy còn ít tuổi (10 tuổi). Chín chúa Mường kéo quân về bắt Thục Phán chia nhỏ đất ra cho các chúa cai quản và đòi nhường ngôi "vua". Thục Phán tuy ít tuổi nhưng rất thông minh, đã bày ra những cuộc đua sức, đua tài và giao hẹn ai thắng cuộc sẽ được nhường ngôi.
Thục Phán dùng mưu kế làm cho các chúa mất nhiều công sức, mà không ai thắng cuộc. Như tổ chức các cuộc thi bắn cung trúng lá đa khi lá rụng, dùng một cái lưỡi cày để làm ra 1.000 chiếc kim, Thục Phán còn dùng cả "mỹ nhân kế", cho 10 thiếu nữ xinh đẹp đi theo các người thi… Đến giờ Hợi nhưng tất cả các chúa vẫn chưa ai làm xong. Cuối cùng, các chúa không ai thắng được đã phải qui phục Thục Phán. Sau đó, "nước" Nam Cương trở nên cường thịnh.
.jpg)
Vùng đất cổ?
Đang trò truyện với chúng tôi, ông Hạnh lục trong tủ mang ra một cuốn sách cổ có ghi lại rất nhiều trang sử của vùng. Ông cho biết, cư dân nước Văn Lang đời Hùng Vương chủ yếu là người Lạc Việt và bao gồm cả một bộ phận người Tây Âu (hay còn gọi là Âu Việt) ở miền núi rừng và trung du phía Bắc, hai thành phần đó sống xen kẽ với nhau trong nhiều vùng. Phía Bắc nước Văn Lang là địa bàn cư trú của người Tây Âu, cũng có những nhóm Lạc Việt sống xen kẽ.
Lạc Việt và Tây Âu là hai nhóm phía Nam của Bách Việt, sống gần gũi nhau và cư trú đan xen nhau trên lưu vực sông Hồng và Tây Giang. Vừa là đồng chủng, vừa là láng giềng, từ lâu người Lạc Việt và người Tây Âu đã có nhiều quan hệ mật thiết về kinh tế, văn hóa.
Ông Hạnh kể thêm, giữa người Lạc Việt và Tây Âu, cũng như giữa Hùng và Thục, đã có nhiều quan hệ gắn bó lâu đời. Huyền thoại Lạc Long Quân - Âu Cơ đã chứa đựng mối quan hệ giữa hai yếu tố Lạc và Âu trong cội nguồn xa xưa của các thành phần dân tộc ở Việt Nam. Nhiều thần tích và truyền thuyết về Hùng Vương và An Dương Vương coi Thục Phán là thuộc "dòng dõi", "tông phái", hoặc là "cháu ngoại" của vua Hùng.
Còn nói về lịch sử của vùng đất này thì ông Hạnh cho hay, tỉnh Cao Bằng đã được thành lập cách đây hơn 500 năm thì đã có 178 năm trung tâm kinh tế, chính trị, xã hội nằm ở Cao Bình, Hòa An ngày nay. Còn ở xóm Đà Quận, xã Hưng Đạo, huyện Hòa An có khả năng nơi này trước đây có một ông quan to dựng nhà cửa, sinh sống ở đây.
Theo chị Ngô Thị Cẩm Châu, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Cao Bằng thì ở Cao Bằng qua khai quật khảo cổ, và một số phát hiện của địa phương trong quá trình xây dựng và sản xuất đã thu được một số hiện vật có giá trị về mặt lịch sử như: Đồ đá, đồ đồng, gốm, và đặc biệt mới đây nhất, trong quá trình dùng máy xúc đất người dân đã phát hiện một thanh đao cổ dài hơn 1m nhưng chưa rõ có từ thời nào? Thanh đao đó hiện đang được lưu giữ tại bảo tàng tỉnh.
Chị Châu cho biết thêm: "Trước đó tại Ngườm Vài, Cần Yên (Thông Nông - năm 2008) đã phát hiện di chỉ thời đại đồ đá cũ và công cụ chặt thô bằng đá rất nhiều, khoảng vài trăm hiện vật. Những phát hiện đó quả thực là thật đáng mừng".
Tuy nhiên, đến thời điểm này khi nói đến vùng đất mà An Dương Vương đã từng sinh sống thì theo các nhà khảo cổ học thì vẫn chưa phát hiện được một dấu tích nào của An Dương Vương ở vùng đất xã Hưng Đạo (Hòa An - Cao Bằng). Tất cả chỉ có trong truyền thuyết.
Khai quật
Trước những truyền thuyết chỉ là một phần để minh chứng cho vùng đất Cao Bằng vốn cho là cổ này. Một đoàn nghiên cứu của Viện Khảo cổ học, Viện Khoa học xã hội Việt Nam do PGS.TS Trình Năng Chung làm trưởng đoàn đã tiến hành khai quật khảo cổ tại một số điểm di tích xung quanh thành bản phủ Cao Bình tại xã Hưng Đạo, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng.
Trong vòng một tuần, đoàn khảo cổ đã tiến hành khai quật tại 3 điểm, gồm Bản Phủ, Đà Quận và Bó Mạ. Tại Bản Phủ, ngay cạnh chợ Cao Bình, hố khai quật được xẻ ngang di tích của tường thành cũ, có lũy tre dày đặc và phía bên ngoài là hào sâu bao bọc, đây là bức thành được đắp bằng đất, vừa có giá trị phòng thủ quân sự, vừa có tác dụng ngăn lũ sông Bằng Giang, bảo vệ cho khu vực Bản Phủ.
Theo PGS.TS Trình Năng Chung thì mặt cắt của thành Bản Phủ là tường đất được đắp cao, ngay bên dưới là đường hào, người xưa đã lấy đất từ hào để đắp lên thành. Đoàn khảo cổ đào tương đối triệt để qua mặt cắt, trước hết để tìm xem kết cấu đất đắp thành. Hai là tìm trong thành có các di vật từ trong lớp đất nó nói lên điều gì. Và nghiên cứu tìm hiểu về tính chất cũng như niên đại của thành này.
Khi chúng tôi hỏi về niên đại của thành, thì PGS.TS Trình Năng Chung cho biết: "Chúng tôi đã nghiên cứu và xác định niên đại những di vật nằm trong địa tầng, phần lớn các hiện vật thu được cho thấy thành này được xây dựng từ thời Lê - Mạc. Đó là điều rất lý thú, qua mặt cắt của lớp địa tầng này, và qua các diễn biến của di vật các tầng lớp đất tìm thấy trong thành. Thì đây là thành hàm chứa rất nhiều giá trị văn hóa vùng này, đây cũng là câu trả lời cho những ai yêu thích và yêu mến lịch sử quê hương đất nước mình thì câu trả lời đó tôi nghĩ rằng trong tương lại gần thôi.
Sau đó đoàn khảo cổ đã tiến hành khảo cổ ở xóm Đà Quận, xã Hưng Đạo, bên cạnh là di tích lịch sử chùa Đà Quận, nơi đây con lưu giữ hai chiếc chuông đồng thời cổ rất lớn. Đoàn khai quật mới chỉ đào một hố nhỏ sâu khoảng 20cm trong vườn nhà dân, dài chừng 3m nhưng đã phát hiện nhiều hiện vật nằm dày đặc, chủ yếu là các loại vật liệu xây dựng, kiến trúc như gạch, ngói bằng đất nung, chứng tỏ đây là chứng tích của một công trình cổ có từ thời Lê.
Là trưởng đoàn khảo cổ, PGS.TS Trình Năng Chung nhận định: "Qua kết quả khảo sát ban đầu, chúng tôi thấy đây là một di tích kiến trúc rất quan trọng, nó phản ánh một giai đoạn lịch sử của vùng đất Cao Bằng. Gặp PGS.TS tại Viện Khảo cổ, ông đưa ra một số hình ảnh thu được trong chuyến khảo cổ đó. Chỉ vào hiện vật bằng đất nung, có hình dáng giống như đầu rồng PGS cho biết: "Những mảnh trang trí này thường người ta gắn vào kiến trúc mà giới thượng lưu trong quý tộc, trong xã hội mới được sử dụng. Đó là mảng trang trí mà hình tượng là con rồng, có mắt, tay, nhưng không còn nguyên vẹn, bị vỡ. Do vậy nhìn vào những trang trí của hiện vật thì ta biết rằng đây là những hiện vật có từ thời Lê".
Những chứng tích lịch sử
Có mặt tại thôn Đà Quận để tìm hiểu về những chứng tích lịch sử của vùng đất cổ này. Nhìn vào vị trí của khu kiến trúc cổ đã được khai quật, PGS.TS Trình Năng Chung cho hay: "Chủ của khu này chiếm vị trí rất lớn trong xã hội đương thời. Với biểu trượng là con rồng thì ta biết rằng chủ nhân của khu di tích này cũng có thể là người đứng ở vị trí quan lại lớn trong triều hoặc là người đứng đầu ở khu vực này".
Cũng trong đợt khảo cổ để tìm dấu tích của một thời đại Kim Khí An Dương Vương đã từng xây thành, lập chốt ở Cao Bằng, đoàn khảo cổ đã tiến hành khảo sát bãi đá sỏi lộ thiên tại làng Bó Mạ, xã Hưng Đạo, qua khảo sát các nhà khảo cổ phát hiện, ở bến sông ăn ngầm sâu vào trong bờ có công cụ bằng đá thô sơ, chứng tỏ thời tiền sử đã từng sinh sống ở đây. Đó là những công cụ bằng đá mà người nguyên thủy ghè một đầu để làm chỗ cầm, dìu đá. Làm tay cầm để thao tác, tác động vào chặt cây hay con thú. Con người đã sớm sinh sống ở khu vực này mà nơi cư trú chính là những gò đất cao dọc theo bờ sông Bằng Giang. Theo PGS Trình Năng Chung đây là phát hiện có tầm quan trọng về mặt khoa học lịch sử và khảo cổ không chỉ riêng cho Cao Bằng.
Qua dấu tích kiến trúc ta biết được về lịch sử văn hóa của người thời cổ có giá trị rất lớn về mặt văn hóa cũng như về mặt lich sử, cũng nói lên vị thế của vùng đất Hòa An trong lịch sử Cao Bằng. Cái nổi trội hơn cả là qua đợt khảo cổ nghiên cứu cho thấy vùng đất Cao Bằng là vùng đất cổ có bề dầy về văn hoá lịch sử rất lâu đời. Ít ra đã có từ hàng vạn năm về trước. Nhưng liệu nơi đây có phải là nơi An Dương Vương sinh sống, nuôi quân đánh giặc hay không thì đến nay vẫn chưa có dấu tích nào để khẳng định điều này.
Đi tìm dấu ấn vùng đất cổ
PGS.TS Trình Năng Chung cho biết: "Qua khảo sát, quan sát địa tầng và các hiện vật thu được chúng tôi cố gắng liên hệ giữa thành Bản Phủ với thời đại kim khí lớn, thời đại của An Dương Vương, cho đến bây giờ kết quả phân tích các mẫu vật lấy được trong thành và phân tích mẫu đất để có câu trả lời về mặt niên đại. Chúng tôi cũng rất mong muốn sẽ có sự hòa hợp giữa truyền thuyết và chứng tích khảo cổ học. Nhưng hầu hết các hiện vật trong chuyến khảo cổ cuối năm 2010 thu được chủ yếu là các hiện vật có từ thời Lê - Mạc. Và một số hiện vật có từ thời tiền sử, đồ đá cũ".
Khi chúng tôi hỏi về truyền thuyết thành Bản Phủ, PGS.TS Trình Năng Chung cho hay, thành Bản Phủ được truyền thuyết khoác vào đó là Thục Chế - bố của An Dương Vương xây dựng. Tuy nhiên, vào năm 2007 ông lên Cao Bằng khảo sát thì nhận thấy thành đó có hình vuông, theo báo cáo của các cụ trong xã Hưng Đạo thì thành Bản Phủ cũng là hình vuông.
Về tư duy lô gíc thì đây là thành vuông, thành sau này, thành cổ xưa thì cả cái xóm nằm trên vùng đất bằng, nếu như thành Cổ Loa ngày xưa xây theo chân đồi, chỗ cong thì xây cong, thẳng thì xây thẳng, về mặt lô gíc nếu thành Bản Phủ có từ thời An Dương Vương thì không thể có hình vuông vức được. "Thành ngày xưa được xây để ngăn quân thù, ngày xưa xây quanh theo quả đồi, sau hình học ra đời thì người ta mới xây theo hình vuông" - PGS Chung cho hay.
PGS TS Trình Năng Chung cũng khẳng định rằng: "Thế mạnh của dân khảo cổ học là khai quật, di tích, di vật. Đó là sử liệu, bằng vật chứng cụ thể dưới lòng đất, muốn chứng minh thành Bản Phủ là của An Dương Vương Thục Phán thì phải khai quật như khai quật thành Cổ Loa ở Đông Anh vậy. nhưng làm như thế rất tốn kém về thời gian, vật lực và nhân lực. Về nguyên tắc xây thành bao giờ cũng đào bên trong hất đất ra, chỗ đất được đào sẽ thành một hào rồi đóng chông ngăn quân thù tại hào đó.
< Một trong hai chiếc chuông cổ tại chùa Đà Quận.
Tại Bản Phủ có phát hiện xung quanh thành có hào, hiện vẫn có từng đoạn, một số chỗ là những cái mương rất to, về nguyên tắc thì lớp đất cuối cùng sẽ được đổ lên trên, thì những hiện vật đó được đổ lên trên, đào sâu xuống lớp đất đó thì đây là lớp đất nguyên thổ, nếu thành được xây từ thế kỷ bao nhiêu thì lớp đất nó nói lên tất cả, nào là ngói, gốm sứ, bát đĩa vỡ đều ở thế kỷ XVI và XVII như vậy kết luận thành mà chúng tôi khai quật vào cuối năm 2010 được xây vào vào thời Lê".
Bí ẩn?
Cũng nhằm tìm ra những di tích, di chỉ để minh chứng vùng đất Hưng Đạo (Hòa An) là vùng đất cổ, Hội di sản xã Hưng Đạo do các cụ cao niên trong xóm xã lập ra để nghiên cứu nhưng không tìm thấy dấu vết của An Dương Vương.
Ngoài ra PGS.TS Trình Năng Chung đã đưa ra một so sánh để minh chứng vùng đất Hòa An không phải có từ thời An Dương Vương. Nếu như ở Cổ Loa ta thấy rất nhiều dấu tích, câu ca, vè, ký ức nhưng ở Hòa An (Cao Bằng) không để lại một tý gì về An Dương Vương, trong huyện Hòa An không có một đền thờ An Dương Vương nào, nhưng ở Cổ Loa và vùng lân cận thì rất nhiều, kể cả hiện vật cũng phát hiện rất nhiều. Về khảo cổ học, nếu như ở Cổ Loa người ta phát hiện rất nhiều di chỉ khảo cổ của cư dân thời đại An Dương Vương thời xưa, rất nhiều nhà đào giếng có, xây dựng có phát hiện đồ gốm chứ ở Cao Bằng không có.
Nếu như tìm thấy một thứ gì đó ở Hòa An thì đó là một phát hiện rất lớn, tuy ở Cao Bằng có phát hiện một số hiện vật bằng gốm nhưng gốm thời An Dương Vương nó khô cứng, không có men, độ cứng kém, đó là những bài toán chưa có lời giải ở Cao Bằng. Liệu khu vực thành Bản Phủ có phải là trung tâm không?
Thực tế qua các chuyến khảo cổ PGS.TS Trình Năng Chung cho biết: "Lào Cai có giáo, mác, có làng cư trú ven sông Hồng, ở Cao Bằng bà con đi đào vàng phát hiện 4 cái dìu đồng, giai đoạn đồ đồng của An Dương Vương rất mờ nhạt ở Cao Bằng, bản thân tôi muốn làm sáng tỏ cái đầu tiên, sơ khai của những cư dân thời dựng nước đầu tiên ở Cao Bằng thì không có hiện vật để chứng minh".
< PGS.TS Trình Năng Chung, ông Nguyễn Đức Hạnh.
Cũng có thể vào thế kỷ XVI, XVII Hòa An là trung tâm kinh tế, chính trị, xã hội của cả khu vực, ở đó có sông Bằng Giang tạo nên phù sa cho cánh đồng lúa tốt, vùng khác do địa hình miền núi không có ruộng, và cả về xây dựng nhà cửa cũng không thể xây dựng kiến trúc như ở Đà Quận được, họ chỉ làm nhà sàn, như vậy nghiễm nhiên Đà Quận trở thành trung tâm.
Như vậy đến nay chưa có chứng tích, nói vùng này từ xưa do An Dương Vương làm chủ. Tuy chưa có gì để khẳng định thành Bản Phủ có từ thời An Dương Vương nhưng về vấn đề bảo tồn, qua đợt khảo sát ở Hưng Đạo đã thấy rất nhiều di tích. Những lớp cổ từ thời tiền sử cho đến lịch sử thì rất nhiều và chúng ta biết rằng qua một số nơi đào khảo sát cho thấy rằng cần phải có đầu tư về thời gian, về vật lực và cả kinh phí nữa cho các cuộc khai quật hoặc cho các cuộc nghiên cứu nó sâu rộng hơn để tìm được cái trầm tích, văn hóa, lịch sử của khu vực này, di tích ở xóm Đà Quận là di tích lớn còn nhiều bí ẩn còn đang ẩn chứa dưới lòng đất.
- Theo Văn Hoàng (Langtoday), ảnh internet
0 nhận xét: